Waarom mensen zo intelligent zijn: heel veel breincellen

Mensen proberen zich al sinds het begin van de agrarische revolutie te onderscheiden van andere diersoorten. Toch zijn biologen en onderzoekers van de menselijke evolutie er nooit in geslaagd één specifiek aspect aan te wijzen dat de mens uniek maakt. Eigenlijk wel logisch, want de mens is ook maar gewoon een diersoort die zichzelf heeft verheven tot een goddelijk niveau (al willen religieuze teksten je graag laten geloven dat een daadwerkelijke god ons verkoos tot manager van de aardbol).

Toch heeft de mensheid dingen behaald waar geen andere diersoort van kan dromen door gebruik van haar meest extreme en opvallende kenmerk. De mens heeft een opvallend groot brein die haar erg intelligent maakt en in staat stelt informatie creatief te verwerken en voor lange tijd op te slaan. In combinatie met de sociale kant van de mens die samenwerking en het delen van informatie mogelijk maakt is het menselijk brein in staat geweest de wereld naar haar hand te zetten. Toch maakt simpelweg een groot brein ons niet per se uniek of zelfs bijzonder intelligent. Maar wat dan wel?

Breincellen, niet te tellen

De grootte van het brein kan gemeten worden in gewicht of in volume, maar geen van beide is een erg goede indicatie van de intelligentie die daarmee gepaard gaat. Mensen hebben dan wel een groot brein (ongeveer 1.3 kg en 1200cm3), maar potvissen, olifanten, dolfijnen en ook neanderthalers hebben allemaal een grotere herseninhoud. Deze soorten zijn relatief gezien vrij intelligent, maar worden niet gezien als slimmer dan de moderne homo sapiens. Het tegenovergestelde kan ook waar zijn: octopussen hebben geen centraal zenuwstelsel, maar zijn wel uiterst intelligent en hebben een duidelijke persoonlijkheid en uitstekende probleemoplossende vermogens.

Neurologen en andere breinwetenschappers bleven dus op zoek naar een betere manier om intelligentie te voorspellen en al snel bleek dat neuronen en andere breincellen veel zouden kunnen zeggen over intelligentie van een organisme, omdat dit uiteindelijk de actieve onderdelen van het brein zijn en het zware denkwerk doen. Er was echter een ander probleem met het vergelijken van neuronen tussen diersoorten. Niemand wist namelijk precies hoeveel neuronen er in het menselijk brein aanwezig zijn. Zelfs een goede methode om de hoeveelheid cellen in een brein te meten bestond nog niet.

Breinsoep onder de loep

Suzana Herculano-Hozuel, hoogleraar psychologie aan de Vanderbilt Universiteit, besteedde daarom de laatste 15 jaar om een goed meetsysteem te ontwikkelen en verschillende dierenbreinen te vergelijken. Om een gemiddelde van alle verschillende breinregio’s te krijgen en dus een goede schatting van het totaal aantal cellen te kunnen maken maakte de breinexpert een soep van de hersenen en bekeek deze vervolgens onder de microscoop. Hierdoor kon het aantal hersencellen, ongeacht de grootte of het type van de cellen, worden gekwantificeerd en vergeleken.

Wat het onderzoek vond is dat met het aantal breincellen in de hersenschors (de cortex) een goede voorspelling gemaakt kan worden van de intelligentie van dieren met een centraal zenuwstelsel. Olifanten hebben bijvoorbeeld hele grote neuronen, waardoor het brein ook erg zwaar is, terwijl vogels en vissen juist hele kleine neuronen zodat ze klein kunnen blijven. De grootte van de hersencellen van mensapen zit ergens in het midden, maar de omvang van de cortex is onevenredig groot, waardoor er in het brein van een primaat veel meer cellen passen.

De slimste mens(aap)

Primaten over het algemeen hebben dus aanleg om erg intelligent te zijn. Van alle primaten is de menselijke hersenschors het grootst en bevat dus ook de meeste corticale cellen, wat de mens in staat stelt ongeëvenaarde technologische vooruitgang te boeken. Het menselijk brein is dus speciaal door de grote hoeveelheid informatieverwerkende cellen in het brein, maar is uiteindelijk niet meer dan een goed opgepompt primatenbrein.